Co do zasady, małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Oznacza to, że równość udziałów następuje z mocy samego prawa, bez względu na to w jaki sposób i w jakiej części małżonkowie przyczynili się do powstania majątku wspólnego. Wyjątkiem od reguły jest sytuacja, w której małżonkowie decydują się na ustalenie nierównych udziałów w umowie majątkowej małżeńskiej (intercyza) jak również poprzez orzeczenie Sądu, wydane w wyniku postępowania o podział majątku wspólnego, w związku z odpowiednim wnioskiem złożonym przez małżonka, z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku.
Przepisy wprowadzone przez ustawodawcę przewidują jednak, że nie w każdej sytuacji można żądać sądownego ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków, lecz jedynie wówczas gdy istnieją ku temu ważne powody.
Co to oznacza w praktyce?
Oznacza to, że ustalenie nierównych udziałów będzie możliwe jedynie w przypadku zaistnienia równocześnie trzech przesłanek:
- Małżonek zgłosił taki wniosek;
- Istnieją ważne powody takiego żądania;
- Małżonkowie w różnym stopniu przyczynili się do powstania majątku wspólnego.
Wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym musi być w sposób wyraźny zgłoszony w toku postępowania o podział majątku wspólnego. Z mocy prawa mamy do czynienia z równością udziałów, zatem bez odpowiedniego wniosku Sąd niezależnie od poczynionych ustaleń faktycznych, nie będzie orzekał o nierównych udziałach w majątku wspólnym. Odpowiednie żądanie może zostać złożone zarówno w piśmie inicjującym postępowanie w przedmiocie podziału majątku wspólnego, jak również ustnie w toku rozprawy. Pamiętać przy tym należy, że okoliczność, że istnieją powody dla których Sąd powinien orzec o nierównych udziałach w majątku wspólnym trzeba będzie jeszcze udowodnić.
Cóż to są te ważne powody? Otóż, według utartej praktyki nierówność udziałów może być orzeczona w sytuacji gdy ze względów o charakterze etycznym, w danych okolicznościach równość udziałów byłaby oczywiście sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Ważne powody utożsamiane są często w praktyce sądowej z sytuacją, w której drugi małżonek w sposób rażący i uporczywy nie przyczynia się do powstania lub powiększenia majątku wspólnego stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Z tego rodzaju działaniami będziemy mieli do czynienia zatem na przykład w przypadku trwonienia majątku przez jednego z małżonków, podejmowania nierozsądnych i ryzykownych operacji finansowych, ulegania nałogom (alkoholizm, narkomania, hazard), ale również gdy miała miejsce długotrwała i faktyczna separacja małżonków. Znaczenie przy ustalaniu istnienia podstaw do ustalenia nierównych udziałów, ma również kwestia winy w jego rozpadzie, co oznacza w praktyce że Sąd będzie brał pod uwagę okoliczność orzeczenia rozwodu z winy małżonka, przeciwko któremu występujemy z wnioskiem o orzeczenie nierównych udziałów.
Przez przyczynianie się małżonków do powstania majątku wspólnego należy rozumieć natomiast nie tylko pracę zarobkową i działania zmierzające bezpośrednio do powiększania składników tego majątku, lecz również pracę we wspólnym gospodarstwie domowym oraz sprawowanie osobistej opieki nad dziećmi. Pomimo, że wartość tego rodzaju pracy nie podlega oszacowaniu, nie ma możliwości żądania ustalenia nierównych udziałów w sytuacji gdy w prawidłowo funkcjonującym modelu rodziny, jeden z małżonków podejmuje pracę zarobkową, a drugi opiekuje się dziećmi.
Warto mieć świadomość, że jeżeli już Sąd rozstrzygnie o nierównych udziałach w majątku wspólnym, rozstrzygnięcie będzie odnosiło się do całości majątku wspólnego i wszystkich jego składników. Nie można natomiast domagać się ustalenia nierównych udziałów jedynie w niektórych składnikach majątku wspólnego.